آسمان در تسخیر عقاب‌ها: معرفی ۶ گونه از عقاب

آرایه‌شناسی

فرمانرو: جانوران

شاخه: طنابداران

رده: پرندگان

راسته: قوش‌سانان

تیره: عقابیان

عقاب چگونه حیوانی است؟

نوع: پرنده

رژیم غذایی: گوشتخوار

طول عمر: عقاب‌های سرسفید ۲۰ سال، عقاب‌های تاج دار ۱۴ سال

سرعت: عقاب‌های سرسفید ۱۲۰ تا ۱۶۰ کیلومتر در ساعت ، عقاب‌های طلایی ۳۲۰ کیلومتر در ساعت، شاهین دم سرخ ۱۹۰ کیلومتر در ساعت

وزن: بین ۳ تا ۷ کیلوگرم

طول بال ها: ۱٫۸ تا ۲٫۳ متر

طول: ۶۶ تا ۱۰۰ سانتی متر

طول عمر: ۳۵ سال

زیستگاه: متنوع اگرچه معمولاً در مجاورت درختان و آب است.

محدوده: در سراسر جهان

عقاب یک پرندگان شکاری با منقاری قوی و پاهایی بزرگ متعلق به خانواده Accipitridae (راسته Accipitriformes) می باشد. این پرندگان ممکن است از نظر مشخصات ساختاری و پروازی شبیه کرکس باشند اما دارای سری کاملاً پردار و اغلب تاج دار و پاهایی قوی و محکم مجهز به پنجه های منحنی بزرگ می باشند. تفاوت این پرندگان بیشتر در عادت های جستجوی غذا است چرا که عقاب‌ها عمدتاً از طعمه های زنده تغذیه می کنند برخلاف کرکس ها که لاشه خوار می باشند. آنها سعی می کنند طعمه های خود را بر روی زمین غافلگیر کرده و شکار نمایند. مانند جغدها، عقاب‌ها هم سر بسیاری از طعمه های خود را از بدن جدا می کنند.

اندازه عقاب‌ها متفاوت است. عقاب‌های کوچک (little eagle) که یکی از کوچکترین گونه های این پرنده می باشد حدود ۴۵ تا ۵۵ سانتی متر طول دارد. در مقابل، اندازه عقاب‌های دریایی استلر حدود ۹۱ تا ۱۰۶ سانتی متر بوده و طول بال ها می تواند تقریباً به ۲ تا ۲٫۵ متر برسد.

بینایی قویترین حس عقاب‌ها است. چشم ها بزرگ هستند و می توانند تقریباً ۵۰ درصد از سر را اشغال کنند و می توانند هم وزن چشم انسان باشند. بینایی عقاب‌ها ۴ تا ۵ برابر بهتر از بینایی انسان است. چشم عقاب ۳۰ درجه از مرکز صورت زاویه دارد که به این ترتیب میدان دید بیشتری به آنها می دهد. عقاب‌ها می توانند پنج رنگ اصلی و نور ماوراء بنفش را تشخیص دهند. بهتر است بدانید انسان قادر به دیدن ۳ رنگ اصلی می باشد. مخروط ها سلول های تشخیص دهنده نور هستند که به رنگ حساس هستند. یکی از دلایلی که عقاب‌ها دید بهتری نسبت به انسان دارند این است که شبکیه چشم آنها که یک لایه در پشت کره چشم می باشد، مخروط بیشتری دارد. انسان در هر میلی متر مربع ۲۰۰ هزار مخروط دارد در حالی که عقاب‌ها یک میلیون مخروط دارند.

عقاب طلایی در ایران به صورت بومی و به تعداد فراوان یافت می شود. این پرنده ساکن نواحی کوهستانی و مرتفع غرب و شمال ایران است. این پرنده در امتداد دو رشته کوه البرز و زاگرس و کویرهای مرکزی سکونت دارد.

نحوه تولید مثل عقاب چگونه است؟

شیوه جفت گیری عقاب‌ها تک همسری می باشد. آنها برای یک زندگی مادام العمر باهم جفت می شوند و به همدیگر و مکان زندگی شان بسیار وفادار می باشند چرا که هر سال از همان لانه استفاده می کنند. لانه ها از چوب، پوشش گیاهی و پرهای نرم و کرک دار توسط نر و ماده ساخته می شوند. عقاب‌ها تمایل دارند در مکان های غیرقابل دسترس لانه سازی کنند. محل قرارگیری لانه در گونه ها متفاوت است. به عنوان مثال عقاب‌های سرسفید به احتمال زیاد در بالای درختان بلند لانه می سازند در حالی که عقاب‌های طلایی مکان های صخره ای یا مناطق بازتر را ترجیح می دهند.

عقاب‌ها در ۴ تا ۷ سالگی بالغ شده و در هر سال یک بار زادآوری می کند که بسته به نوع منطقه سکونتگاهی بیشتر در ماه های اسفند تا مرداد اقدام به این کار می کنند. تعداد تخم های گذاشته شده به گونه ها بستگی دارد اما بسیاری از عقاب‌ها بین ۱ تا ۳ تخم می گذارند. برخی از عقاب‌ها ۴ تخم هم می گذارند اما این اتفاق بسیار نادر است. جوجه ها به آرامی بالغ می شوند و در سال سوم یا چهارم به سن بلوغ رسیده و در این هنگام است که از والدین خود مستقل شده و برای پیدا کردن جفت و قلمرو آنها را ترک می کنند.

عقاب‌ها از چه چیزی تغذیه می کنند؟

عقاب‌ها را می توان به طور کلی به چهار گروه تقسیم کرد. عقاب‌های دریایی ، عقاب‌های چکمه دار، عقاب‌های مارخوار و عقاب‌های غول پیکر جنگی. عقاب‌های چکمه ای دارای رژیم غذایی نسبتاً گسترده ای هستند که متشکل از پرندگان، پستانداران کوچک، خزندگان، جوندگان، دوزیستان و حشرات است. در حالی که سایر عقاب‌ها با محدودیت بیشتری روبرو هستند. عقاب‌های دریایی یا عقاب‌های ماهیگیر بیشتر از رژیم غذایی ماهی تغذیه می کنند. در حالی که عقاب‌های مارخوار در گرفتن خزندگان تخصص دارند. عقاب‌های غول پیکر جنگی از حیوانات مختلف جنگلی تغذیه می کنند. یکی از بزرگترین عقاب‌ها به نام شاه کرکس ها یا عقاب‌های هارپی از حیوانات بزرگتر از جمله میمون و تنبل تغذیه می کند.

معرفی ۶ گونه از عقاب ها

تقریباً ۶۰ گونه مختلف از این پرندگان وجود دارد. اکثر آنها در اوراسیا و آفریقا یافت می شوند. فقط ۱۴ گونه در مناطق دیگر از جمله آمریکای شمالی، مرکزی و جنوبی و استرالیا یافت می شود.

۱- عقاب هارپی، شاه دال یا شاه کرکس (harpy eagles)

وزن: ۴٫۸ کیلوگرم

وضعیت حفاظت: در نزدیکی تهدید (در حال کاهش جمعیت)

نام علمی: Harpia harpyja

طول: ۹۹ سانتی متر

رتبه: گونه

عقاب‌های هارپی که شکارچی نیرومند جنگل‌های بارانی آمریکای مرکزی و جنوبی می باشد به نام موجودات ناپاک و بدخیم از اساطیر یونان که نیمی از آنها زن و نیمی دیگر پرنده شکاری بود، نامگذاری شده اند. آنها عقاب‌های بزرگ، قدرتمند و تاج دار جنگل های گرمسیری آمریکای جنوبی و اقیانوس آرام جنوبی هستند. آنها در بالای بلندترین درختان لانه می کنند و ماکائو، میمون و تنبل را شکار می کنند. قسمت بالایی بدن این عقاب‌ها سیاه و قسمت پایین بدن آنها سفید می باشد که یک خط سیاه  هم روی سینه‌اش دیده می‌شود.

عقاب‌های هارپی بزرگ (great harpy eagle) که  در جنوب مکزیک تا برزیل وجود دارد، حدود ۱ متر طول دارند و تاجی از پرهای تیره بر سر خود دارد. بدن آن به رنگ مشکی و پایین تنه آن به جز بند سیاه قفسه سینه، سفید می باشد. این گونه بخصوص در مکزیک و آمریکای مرکزی به طور فزاینده ای نادر است. عقاب‌های هارپی گینه نو (New Guinea harpy eagle) حدود ۷۵ سانتی متر طول دارد. رنگ آن خاکستری مایل به قهوه ای بوده و دارای یک دم بلند و تاجی کوتاه اما پر است.

۲- عقاب فیلیپینی (Philippine eagle)

وزن: ۱۱٫۳۵ کیلوگرم

وضعیت حفاظت: در معرض خطر انقراض کامل

نام علمی: Pithecophaga jefferyi

طول: ۱۰۰ سانتی متر

رتبه: گونه

این عقاب که نادرترین گونه عقاب‌های موجود در جهان است از نظر شکل و عادت بسیار شبیه به عقاب‌های هارپی گینه نو بوده و طول آن در حدود ۹۰ سانتی متر می باشد. این عقاب‌ها که و تنها در ۴ جزیره از مجمع الجزایر فیلیپین (شرق لوزون، سامار، لایت و میندانائو) یافت می شوند، از بالا قهوه ای و از پایین به رنگ سفید و دارای تاجی از پرهای باریک و بلند می باشند. این عقاب‌ها همچنین به عقاب‌های میمون خوار یا عقاب‌های بزرگ فیلیپین نیز معروف بوده و گونه ای در معرض خطر انقراض عقاب از خانواده Accipitridae و بومی جنگل های فیلیپین می باشند. آنها دارای پرهای قهوه ای و سفید رنگ، تاجی کرک دار و طولی به اندازه ۸۶ تا ۱۰۲ سانتی متر و وزنی برابر با  ۴٫۰۴ تا ۸٫۰ کیلوگرم دارند.

عقاب‌های فیلیپینی ازنظر طول و سطح بال، بزرگترین عقاب‌های موجود در جهان محسوب می شوند. بهتر است بدانید که عقاب‌های دریایی استلر و عقاب‌های هارپی از نظر وزن و حجم بدن بزرگتر هستند. عقاب‌های فیلیپینی جزو نادرترین و قدرتمندترین پرندگان جهان و پرنده ملی فیلیپین اعلام شده است. این پرندگان شکاری عمدتاً به دلیل از دست دادن گسترده زیستگاه ناشی از جنگل زدایی  در معرض خطر جدی انقراض قرار داشته و مجازات کشتن عقاب فیلیپینی طبق قوانین فیلیپین تا ۱۲ سال زندان و جریمه های سنگین می باشد.

۳- عقاب طلایی (Golden Eagle)

وزن: ۶٫۵ کیلوگرم

وضعیت حفاظت: کمترین نگرانی

نام علمی: Aquila chrysaetos

طول: ۱۰۰ سانتی متر

رتبه: گونه

این عقاب‌ها پنجه‌های بسیار محکم و قوی داشته در مناطق کوهستانی به شکار پرداخته و طعمه خود را از ارتفاع خیلی کم می گیرند. آنها قادر به بلند کردن طعمه های بسیار سنگین مانند بزکوهی و آهو می باشند. طول عمر عقاب طلایی در طبیعت بالای ۳۰ سال و در اسارت بالای ۴۶ سال می باشد. این عقاب‌ها عمدتاً از پستانداران کوچکی نظیر خرگوش، سنجاب، موش خرما و راسو تغذیه کرده و خیلی کم از باقرقره، زاغی، کبوتر، لاک‌پشت و مار و ماهی نیز تغذیه می کند.

این پرندگان شکاری قهوه ای رنگ بوده و در سر و گردن خود پرهایی به رنگ قهوه‌ای روشن یا طلایی دارند. در سرتاسر جهان ۶ زیر گونه از این عقاب‌ها وجود دارد عقاب‌های طلایی هیمالیایی بزرگترین زیرگونه های عقاب طلایی می باشد که طول متوسط بال‌هایشان به ۲٫۲۱ متر می رسد. این عقاب‌ها را می توان در اطراف قطب شمال در اسکاتلند،کوه‌های آلپ، اسپانیا، ایتالیا، یونان، رومانی، یوگسلاوی، سیبری تا آسیا، ایران و آمریکا مشاهده کرد که در این مناطق زادآوری هم می کنند.

۴- عقاب جنگی (martial eagle)

وزن: ۶٫۶ کیلوگرم

وضعیت حفاظت: آسیب پذیر

نام علمی: Polemaetus bellicosus

طول: –

رتبه: گونه

این عقاب‌های جنوب آفریقا به شدت سنگین وزن بوده و از بزرگترین و قدرتمندترین عقاب‌ها محسوب می شوند. آنها بالا تنه قهوه ای، گلوی سیاه و بخش های تحتانی سفید لکه دار دارند. آنها همچنین دارای دم و منقار کوتاه و چشمانی زرد روشن می باشند. ماده این پرندگان شکاری آنقدر بزرگ و قوی است که می تواند مارهای پیتون، بابون و سایر میمون ها، آهوها، شغال ها و بزهای کوهی کوچک را شکار کند اما آنها معمولاً از  پرندگان مرغ مانند و خرگوش های کوهی تغذیه می کنند. این عقاب‌ها در بالای درختان بلند آشیانه ساخته ولی دوست ندارد در جنگل های انبوه زندگی کند. آنها را اغلب اوقات می توان در مناطق نیمه بیابانی و ساوانا که درخت های پراکنده دارند، مشاهده کرد.

۵- عقاب‌های دریایی (sea eagles)

وزن: ۴٫۷ تا ۹٫۵ کیلوگرم

وضعیت حفاظت: –

نام علمی: Haliaeetus

طول: ۶۳ تا ۱۰۰ سانتی متر

رتبه: گونه

عقاب‌های بسیار بزرگی هستند که در کنار رودخانه ها، دریاچه های بزرگ و آب های جزر و مدی در سراسر جهان به جز آمریکای جنوبی زندگی می کنند. طول بعضی از آنها به ۱ متر می رسد و طول بال آن تقریباً دو برابر این اندازه است. همه آنها به طرزی استثنائی دارای منقارهای بزرگ کمانی و پایین پاهای کاملاً لخت هستند. سطح زیر انگشتان پا برای گرفتن طعمه لغزنده، خشن است. این پرندگان اغلب از لاشه ها تغذیه می کنند اما گاهی اوقات خودشان هم دست به شکار طعمه می زنند. آنها ماهی ها را از سطح آب می ربایند و اغلب غذای رقیب اصلی خود یعنی شترمرغ را نیز سرقت می کنند.  عقاب دریایی استلر (Steller’s sea eagle) از جمله بزرگترین  عقاب‌های دریایی است که در کره، ژاپن و شرق دور روسیه (به ویژه شبه جزیره کامچاتکا) می توان او را مشاهده کرد. طول این پرنده بیش از ۲ متر  است و وزن آن می تواند تا ۹ کیلوگرم باشد.

عقاب‌های دریایی شکم سفید (white-bellied sea eagle) که اغلب در سواحل استرالیا دیده می شود، در گینه نو و اندونزی، آسیای جنوب شرقی تا هند و چین هم مشاهده می شود.

عقاب‌های دریایی دم سفید (White-tailed sea eagles) که بومی اروپا، جنوب غربی گرینلند، خاورمیانه، روسیه (از جمله سیبری) و سواحل چین بودند تا سال ۱۹۱۸ از جزایر انگلیس و تا دهه ۱۹۵۰ از بیشتر مناطق جنوب اروپا ناپدید شده اند. با این حال  در اوایل قرن بیست و یکم بیش از ۵۰۰۰ جفت تولید مثل در سراسر اروپای شمالی در نتیجه برنامه های بازآفرینی سیستماتیک که از دهه ۱۹۸۰ آغاز شده بود، یافت می شود. در حال حاضر جمعیت اسکاتلندی این زیرگونه بیش از ۱۵۰ پرنده است و تعداد انگشت شماری از  عقاب‌های دریایی دوباره به ایرلند وارد شده است. عقاب‌های دریایی دم‌سفید چهارمین عقاب بزرگ دنیا می باشند که در سواحل سنگی، دریاچه‌های بزرگ و آب‌های دور دست داخل خشکی زندگی می کنند. آنها آشیانه‌ خود را روی پرتگاه ها، صخره‌های بلند، روی درخت‌های بزرگ و گاهی نیز روی زمین می سازند. آنها قادر به شکار پرندگانی بزرگ هم اندازه اردک و حیواناتی هم اندازه گوزن‌های متوسط می باشند و همچنین از لاشه‌ها و ماهی ها نیز تغذیه می کنند.

تنها عقاب دریایی آمریکای شمالی، عقاب سرسفید (bald eagle) است که در سراسر کانادا و ایالات متحده و در شمال مکزیک یافت می شود. زیستگاه آنها نزدیک به پهنه‌های آبی وسیع بوده برای اینکه هم ذخیره غذایی مناسب و هم درختان کهنسال برای ساختن وجود داشته باشد. bald به معنای طاس است ولی این پرنده شکاری به خاطر طاس بودن به این نام خوانده نمی شود بلکه این کلمه در قدیم به معنای سر سفید بوده ‌است.

گونه معروف آفریقایی، عقاب‌های ماهیگیر آفریقایی (African fish eagle) است که در امتداد دریاچه ها، رودخانه ها و خطوط ساحلی از جنوب صحرا تا دماغه امید خوب یافت می شود. گونه های آسیایی شامل عقاب‌های ماهی خوار سر خاکستری یا بزرگتر (gray-headed fishing eagle) و عقاب‌های ماهیگیری کوچک تر (lesser fishing eagle) است.

۶- عقاب‌های مارخور (serpent eagle or snake eagles)

وزن: ۲٫۱ تا ۳٫۲ کیلوگرم

وضعیت حفاظت: –

نام علمی: Circaetus gallicus

طول: ۶۲ تا ۷۸ سانتی متر

رتبه: گونه

شش گونه از زیرخانواده Circaetinae بوده و بیشتر از مارها از جمله مارهای سمی بزرگ تغذیه می کنند. آنها در آسیا و اکثراً در نواحی اطراف مدیترانه، روسیه و خاورمیانه وجود دارند. برخی انواع آن در پاکستان، هند و اندونزی هم دیده می شوند. پرندگان دیگری که به نام عقاب‌های مارخوار خوانده می شوند، به ویژه اعضای دم دراز از تیره های Dryotriorchis (مثلاً عقاب‌های مار آفریقایی) و Eutriorchis (مثل عقاب‌های مار ماداگاسکار در معرض خطر) در آفریقا وجود دارند.

قسمت شکم عقاب‌های مارخور اغلب سفید و بخش بالایی قهوه ای متمایل به خاکستری و زیر منقار آن ها به رنگ زرد نخودی است. عقاب‌های مارخور منقاری نسبتاً کوچک و بلند، پاهایی بدون پر و عریان و سری گرد و نسبتاً پهن مثل جغد دارند. یکی از مشخصه های عقاب‌های مارخور وجود خطوط یا لکه های تیره رنگ در قسمت شکم و سینه ی عقاب است.

این پرنده اغلب در شیب های کوهستان، دره های تنگ، مراتع، جنگل هایی نسبتا متراکم تا جنگل هایی با درختان پراکنده و دشت‌های باتلاقی و تپه‌های شنی ساحلی زندگی کرده و روی درختان آشیانه ای نسبتاً کوچک می سازد. عقاب‌های مارخور عمدتاً سکونتگاه هایی که شامل نواحی باز و گسترده بوده و امکان صید راحت تر را فراهم می سازد را ترجیح می دهند.

۷ زیرگونه از عقاب‌های مارخور (عقاب‌های مارخور پنجه‌کوتاه، عقاب‌های مارخور کاکل‌سیاه، عقاب‌های مارخور قهوه‌ای، عقاب‌های مارخور بودون، عقاب‌های مارخور نواری جنوبی، عقاب‌های مارخور نواری غربی ، عقاب‌های مارخور کنگو) از اروپا، آسیا و آفریقا بوده و حدود ۶۰ سانتی متر طول دارند و دارای پاهای کوتاه و بدون پر هستند. آنها در بالای درختان لانه می کنند و مارها را شکار می کنند.