۴ گروه از پستانداران دریایی که شاید شما نشناسید!

پستانداران دریایی چه نوع موجوداتی هستند؟

پستانداران دریایی (به انگلیسی: Marine mammals) شامل ۱۲۸ گونه از جانوران وابسته به اقیانوس می باشند که مانند سایر پستانداران خصوصیات مشابهی دارند، اما آنها در تمام یا بخشی از زندگی خود با زندگی در اقیانوس سازگار شده اند.

نژاد و جمعیت این جانوران یکسان نبوده و تنها ویژگی مشترک شان این است که همه آنها برای زیستن به محیط آبی وابسته می باشند. برای گرم نگه داشتن هوا در اقیانوس، اکثر آنها یک لایه ضخیم از چربی دارند و همچنین دارای بدن های تیزی شکلی می باشند که به آنها کمک می کنند تا سریع تر شنا کنند. بسیاری از این گونه ها می توانند مدت طولانی در زیر آب بمانند، اما باید برای تنفس به سطح آب بیایند، آنها برای اینکه بتوانند برای مدت طولانی در زیر آب بمانند، اکسیژن اضافی را در ماهیچه ها و خون خود ذخیره می کنند. همچنین این حیوانات نسبت به اندازه بدنشان، خون بیشتری نسبت به پستانداران زمینی دارند و می توانند جریان خون خود را تنها به اندام های حیاتی مانند قلب و ریه هایشان هدایت کنند و حتی می توانند برای مصرف کمتر اکسیژن ضربان قلب شان را کندتر کنند.

۴ گروه از پستانداران دریایی کدامند؟

گروه ۱: باله پایان (به انگلیسی: pinnipeds)

جانورانی که بالهای شنا دارند.

میلیون ها سال پیش، اجداد این جانوران روی زمین زندگی می کردند که احتمالاً حیواناتی شبیه راسو یا خرس بودند که بیشتر وقت خود را در اقیانوس می گذراندند و رفته رفته با محیط دریایی سازگار شدند. از این رو امروزه این حیوانات در اقیانوس زندگی می کنند اما می توانند برای مدت زمان طولانی به خشکی بیایند.

کلمه pinniped به معنای باله یا انگشت پا است و به پستانداران دریایی اشاره دارد که دارای باله های جلویی و عقبی هستند. باله پایان به دو گروه تقسیم می شوند:

الف: خوک های آبی بدون گوش (Earless Seals): دارای سوراخ گوش هستند اما هیچ باله گوش خارجی وجود ندارد. آنها همچنین دارای پرده یا عضو شنای جلویی کوچکی هستند و با کشیدن شکم خود روی زمین، می توانند حرکت می کنند. در دریا، فوک ها باله شنای عقب خود را مانند دم ماهی به عقب و جلو حرکت می دهند تا بتوانند در آب حرکت کنند.

• فوک دریای خزر (Pusa caspica) با طول حدودی ۱٫۵ متر و وزنی تقریبی برابر با ۸۰ کیلوگرم، تنها پستاندار دریای خزر بوده و جزو کمیاب ترین پستانداران آبزی دنیا محسوب می شود که به غیر از دریای خزر نمی توان آن را در هیج جای جهان پیدا کرد. این حیوانات در امتداد ساحل، در جزایر سنگی و یخ های شناور دریای خزر زندگی می کنند. جای بسی تأسف است که آلودگی ها، صیدِ بی‌رویه و همچنین نامناسب بودن شرایط زیستی باعث شده جمعیت آن رو به انقراض رود.

ب: خوک های آبی گوش دار (Eared Seals): شامل شیرهای دریایی و فوک خزدار می باشد. بر خلاف خوک های بدون گوش، آنها دارای باله گوش خارجی هستند. بال شنای جلویی آنها بزرگ است و در روی زمین می توانند هر چهار بال خود را زیر بدن خود بیاورند و با آنها راه بروند. در آب، آنها با استفاده از بال های جلویی خود به عنوان پارو، می توانند شنا کنند.

• فوک های خزدار گونه ای دیگر از پستانداران دریایی هستند که با این که در اسم شان دارای فوک می باشند، ولی در واقع به شیرهای دریایی ارتباط بیشتری دارند. بال های آنها از شیرهای دریایی بلندتر است و یک کت خزدار پرپشتی دارند که طمع شکارچیان را بر می انگیزد و به همین دلیل از قرن نوزدهم، آنها در آستانه انقراض قرار دارند.
• شیرهای دریایی در منطقه قطبی اقیانوس اطلس شمالی و اقیانوس آرام زندگی می کنند. شیرهای دریایی نر و ماده، هر دو قابلیت مکش صدف از کف اقیانوس را دارا بوده و به همین منظور دندان هایِ عاج فیل مانند و دهان شبیه به جاروبرقی دارند. همچنین آنها در گردن خود کیسه های هوا دارند که با باد کردن آن می توانند شنا کنند. باید بدانید وزن شیرهای دریایی نر، بیش از ۱۳۶۰ کیلوگرم می باشد.

گروه ۲: آب باز سانان (به انگلیسی: cetaceans)

جانورانی که از خانواده بال می باشند.

آب باز سانان به سه گروه تقسیم می شوند:

الف: نهنگ ها (whale) جزو پستاندران دریایی هستند که به دو راسته تقسیم می شوند: نهنگ های دندان دار و نهنگ های بی دندان. نهنگ های دندان دار علاوه بر دندان دارای یک سوراخ در پستانک خود می باشند. بیش از ۷۳ گونه نهنگ دندان دار وجود دارد که از جمله آنها می توان به نهنگ عنبر، منقاردار، ماهی خاویار و نهنگ دریایی قطب شمال اشاره کرد. نهنگ های منقاردار بیشتر وقت خود را در آب های عمیق سپری می کنند و به همین دلیل به ندرت دیده می شوند. نهنگ ‌های بی‌دندان در هر دو طرف فک بالایی خود حدود ۴۰۰ صفحه‌ شانه‌ای متراکم دارند. در این نهنگ ها دو سوراخ تنفسی به شکل حرف V انگلیسی وجود دارد. این گروه از نهنگ ها دارای ۱۵ گونه می باشند.

ب: گرازماهی ها (Neophocaena) که بیشتر در کره، پاکستان و اقیانوس هند یافت می شوند و در خلیج فارس هم وجود دارند. این نوع حیوانات دارای سه گونه گرازماهی بی‌باله، گرازماهی بندر و گرازماهی‌وارها می باشند. حداکثر طول این موجودات ۱٫۵ متر و وزنشان بیشتر از ۴۰ کیلوگرم است.

پ: دلفین ها (dolphins) به دو گروه اقیانوسی و رودخانه ای طبقه بندی می شوند. در حال حاضر  ۳۳ گونه از دلفین اقیانوسی و ۴ گونه از دلفین رودخانه ای وجود دارد. دلفین‌ ها فاقد مو و غدد زیرپوستی هستند. اندام‌ تناسلی دلفین‌ها در انتهای بدنشان قرار دارد. خیلی از دلفین‌ها به استثنای دلفین‌های رودخانه‌ای بینایی قوی ای در داخل و خارج از آب دارند.

گروه ۳: سیرین ها (به انگلیسی: sirenians)

جانورانی که شبیه حوری دریایی می باشند.

سیرین ها تنها پستانداران دریایی گیاهخوار حال حاضر جهان می باشند. تصور می شود آنها، سابقه فسیلی ۵۰ میلیون ساله دارند و در زمان الیگوسن و میوسن دارای تنوع قابل توجهی بودند، اما از آن زمان به بعد به دلیل سرمازدگی آب و سرمای هوا، تغییرات اقیانوسی و دخالت انسان، تنوع آنها به تدریج کاهش یافته است. این پستانداران بیشتر در سواحل اقیانوس اطلس، رودخانه ها و خطوط ساحلی قاره آمریکا، غرب آفریقا، اقیانوس هند و آرام یافت می شوند.

سیرین ها شامل پستانداران جفتی و بستگان در حال انقراض آنها می باشد و عمدتاً به دو گروه تقسیم می شوند:

الف: دوگانگ ها (dugongs) دارای بدن دوکی شکل بوده و همچنین باله های جلویی شبیه راکت پینگ پنگ دارند اما فاقد بالچه پشتی می باشند. این نوع پستانداران دریایی با دم قلاب دار و دلفین مانندشان از گاوهای دریایی به راحتی تشخیص داده می شوند، اما جمجمه و دندان های منحصر به فردی نیز دارد. بیشتر به خاطر گوشت و روغن شان شکار می شوند و به دلیل تلفات در ماهیگیری، تخریب زیست گاه و شکار بی رویه در معرض انقراض قرار دارند.

ب: گاوهای دریایی (manatees) حیواناتی بزرگ، کاملاً آبزی و عمدتاً گیاهخوار هستند. طول آنها تا ۴ متر و وزن آنها تا ۵۹۰ کیلوگرم می رسد و دارای باله هایی به شکل پارو یا راکت پینگ پنگ می باشند. دلیل نامگذاری این حیوان با نام گاو دریایی این است که آنها همانند گاوهای زمینی، آرام، گیاهخوار و شبیه به آنها می باشند.

گروه ۴: جانوران سم شکافته

جانورانی که سم و چنگال دارند.

جانوران سم شکافته به دو گروه تقسیم می شوند:

الف: خرس های قطبی (polar bears) گوشت‌خوار و بومی مدار شمالگان و اقیانوس منجمد شمالی می باشد. یک خرس قطبی نر وزنی برابر با ۳۵۰ تا ۷۰۰ کیلوگرم دارد و وزن خرس‌ قطبی ماده نیز حدوداً نصف خرس قطبی نر می باشد. خرس قطبی تحمل دمای پایین و جابجایی در برف، یخ و آب را دارد و بیشتر با شکار فک‌ گذران زندگی می کند. خرس‌های قطبی با اینکه در خشکی متولد می شوند ولی بیشتر عمرشان را در یخ‌های دریا به سر می‌برند. چون خرس‌ های قطبی وابستگی زیادی به دریا دارند در گروه پستانداران دریایی طبقه بندی می شوند. گرم شدن زمین و تخریب زیستگاه را می توان از جدی ترین خطرات انقراض این خرس ها به حساب آورد.

ب: سمورهای دریایی (Sea Otters) بیشتر در سواحل اقیانوس آرام در شمال آمریکا و آسیا وجود دارند. پاهای پرده‌دار، خز ضد آب و سوراخ بینی و گوشی که در آب بسته می‌شود از جمله ویژگی های ظاهری این حیوان می باشد. خز سمور آبی با گرم و خشک نگه داشتن این حیوان منحصر به فرد می باشد، از این رو مورد توجه انسان ها نیز قرار گرفته است. متأسفانه این حیوان شگفت انگیز به علت شکار بیش از حد به خاطر خز و پوست بدنش، در معرض انقراض قرار دارد.

نتیجه گیری

همانطور که گفتیم پستانداران دریایی در اکوسیستم های دریایی سراسر جهان یافت می شوند. آنها گروه متنوعی از پستانداران با سازگاری بدنی منحصر به فرد هستند که به آنها اجازه می دهد در محیط دریایی با درجه حرارت شدید، عمق، فشار و تاریکی رشد کنند. پستانداران گروه خاصی از حیوانات هستند که برخی از خصوصیات شان همانند خونگرم بودن، مو یا خز داشتن، تنفس هوا از طریق ریه ها و تغذیه بچه خود با شیر تولید شده توسط غدد پستانی، آنها را از سایر حیوانات مجزا می کند.

از عمده تهدیدات این نوع پستانداران می توان به نابودی زیستگاه، آلودگی، برخورد با کشتی ها و همچنین گرفتار شدن تصادفی در لوازم و تجهیزات ماهیگیری شکارچیان و… اشاره کرد. هر کس با نشان دادن آداب و رسوم مناسب همانند: عدم حضور در سیرک های آبی و تحسین پستانداران دریایی در زیستگاه های اصلی، آسیب نزدن، شنا نکردن، لمس نکردن و تغذیه نکردن از آنها می تواند به محافظت از این نوع پستانداران کمک کند.