هیچ محصولی در سبد خرید نیست.
حیوانات
شناخت انواع مارهای سمی ایران به همراه تصاویر آنها
۲۶
تیر
تیر
بر مبنای سمی بودن مارها، آنها را می توان به ۳ نوع سمی (Venomous Snake)، نیمه سمی (Semi-toxic Snake) و غیر سمی (Nonvenomous Snake) تقسیم بندی کرد. مارهای سمی ۲ ویژگی مهم یعنی سر مثلثی شکل و مردمک چشم عمودی دارند البته مار کبرا یا کفچه مار جزو مارهای سمی بوده ولی مردمک چشمش بیضی شکل می باشد. در صورتی که سر گِرد یا بیضی شکلی و مردمک چشم گرد جزو ویژگی های مارهای غیرسمی می باشند. نوع دفاع مارهای سمی و غیرسمی نیز با همدیگر تفاوت دارد. بعد از نیش زدن مارهای سمی معمولاً جای دو سوراخ ریز در محل گزیدگی باقی می ماند در حالی که فقط جای آرواره مارهای غیرسمی روی پوست باقی می‌ماند. ۲۰ گونه از ۷۰ گونه موجود مار در ایران سمی هستند. از مارهای سمی ایران می توان به مار افعی قفقازی، مار جعفری، گرزه مار، افعی زنجانی، افعی شاخدار، افعی دماوندی یا لطیفی و کفچه‌مار اشاره کرد.
به مناسبت ۱۶ ژوئیه مصادف با روز جهانی مارها مجمع فعالان زیست محیطی کشور (انجمن حمایت از حیوانات و محیط زیست) با نگارش و انتشار این مطلب این روز را گرامی داشته و سعی بر این دارد تا با معرفی انواع مارهای سمی و آگاه سازی مردم از این جانوران ارزشمند حفاظت کند. شما بعد از خواندن این مقاله با آرایه شناسی مار، انواع گروه های موجود مارهای سمی ایرانی، علائم مار گزیدگی و نحوه استفاده از کمک های اولیه برای درمان مارگزیدگی آشنا خواهید شد.
آرایه‌شناسی مار
فرمانرو: جانوران
شاخه: طنابداران
زیرشاخه: مهره‌داران
رده: سوسماریان
زیررده: دوکاوان
فرورده: پولک‌سوسمارشکلان
بالاراسته: پولک‌سوسماران
راسته: پولک‌داران
زیرراسته: ماران
مارهای سمی ایران چند گروه بوده و علائم مارگزیدگی کدامند؟
۴ گروه از مارهای سمی ایران را می توان ذکر کرد:
۱- افعی ها
۲– مارهای کبرا
۳- مارهای دریایی
۴- مارهای نیمه سمی
در ایران بیشتر مارگزیدگی ها مربوط به گروه افعی هاست که اکثراً در چراگاهها و مناطق کشاورزی مشاهده می شود. دستها و پاها بیشتر از سایر اندام ها مورد مارگزیدگی قرار می گیرند. از عوامل مؤثر در بروز نشانه های بالینی مارگزیدگی می توان به نوع و سن مار، مقدار تزریق سم، قدرت کشندگی سم، محل تزریق سم در بدن و… اشاره کرد. علائم و آثار مسمومیت با سم مار که معمولاً در ظرف مدت چند دقیقه تا چند ساعت و روز اتفاق می افتند به طور کلی عبارتند از:
- تورم
- التهاب
- سیاه شدن موضع گزیده شده
- تاول
- تهوع و استفراغ
- سر درد
- فلج اعصاب
- اختلالات خونی
- فلج تنفس
- مشکلات عضلانی، قلبی، عروقی و کلیوی
ولی گاهی ممکن است به خاطر برخی واکنش های حساسیتی نسبت به سم مار در طی مدت زمان کوتاهی اختلال هشیاری، استفراغ، دردهای شکمی، و خس خس سینه نیز دیده شود.
معرفی ۶ نوع از مارهای سمی ایران
۱- مار افعی قفقازی (Gloydius intermedius)
تیره: گرزه‌ماران
این گونه از مارهای سمی ایران طول حداکثر ۶۷ سانتی متر و طول دم ۶ سانتی متر دارند. آنها پوزه ای باریک و تیره رنگ، پولک های بزرگ در قسمت فوقانی سر و مردمک چشم عمودی داشته و رنگ بدنشان خاکستری، قرمز یا قهوه ای روشن بوده که در سطح پشتی دارای لکه‌های حلقه ای شکل یا خطوط عرضی تیره می باشد و سطح شکمی آنها تیره رنگ بوده و بیشتر در ایران با خال های کم و بیش خاکستری یا قهوه ای مشاهده می شود.
- تغذیه
قورباغه‌ها، جوندگان کوچک و مارمولک ها
- زیستگاه
بوته زارها، کوهستان ها، تپه‌ها، جنگل ها، زیر تخته سنگها
- انتشار جغرافیایی
عمدتاً مناطق کوهستانی، جنوب غربی و شرقی دریای خزر، جنوب شرقی آذربایجان، مناطق جنوبی ترکمنستان، شوروی سابق، شمال ایران
- پراکندگی در ایران
استان های تهران، گیلان، مازندران، گلستان و سمنان
- تولید مثل
۳ تا ۹ نوزاد به دنیا می آورد و زمان به دنیا آمدن بچه ها در فصل تابستان می باشد.
۲- مار جعفری (echis carinatus)
تیره: افعی‌ها
اندازه این نوع مارهای سمی ایران کوچک بوده و حداکثر طول این مارها در هنگام بلوغ بیشتر از ۹۰ سانتی‌متر نمی باشد. آنها بیشتر در مناطق خشک آفریقا، خاورمیانه، پاکستان، هند و سری لانکا پیدا می‌شوند. این مارها با مالش بخشی از بدنشان به یکدیگر صدای هیس‌گونه ای تولید می کنند و مسئول بیشتر مارگزیدگی ها در سراسر جهان می باشند. ۸ گونه از این مار تا به امروز شناخته شده است.
این مارها سری کوتاه، پهن، گلابی شکل و مجزا از گردن دارند. پوزه آنها کوتاه و بوده و چشم‌هایی نسبتاً بزرگ و برآمده دارند. فرق سر این مارها با پولک‌های کوچک، نامنظم و نیمه‌نیمه پوشیده شده است. آنها بدنی نسبتاً بلند و باریک و استوانه‌ای شکل دارند و فلس پشتی آنها عمدتاً پولک‌دار می باشد. دم آنها نیز کوتاه است.
- تغذیه
ملخ‌ها، سوسک‌ها، کرم‌ها، حلزون، عنکبوت، عقرب، هزارپا، قورباغه‌ها، وزغ، خزندگان دیگر، پستانداران و پرندگان کوچک و…
- زیستگاه
در نواحی بیابانی یا نیمه بیابانی گرم و خشک یا مرطوب در دشت‌ها، تپه‌های رسی یا ماسه ای، دامنه‌ها و کوهپایه‌‌ها با پوشش گیاهی اندک بوته‌ای یا درختچه‌ای و نیز دهانه چاه‌‌ها، باغ‌ها، خرابه‌ها، گورستان‌ها، حاشیه مزارع و روستاها
- انتشار جغرافیایی
پاکستان، هند، سری لانکا، قسمت‌هایی از خاورمیانه و در شمال خط استوا در آفریقا
- پراکندگی در ایران
کرمانشاه
- تولید مثل
گونه‌های مار جعفری آفریقایی تخمگذار بوده درحالی که مارهای جعفری هندی بچه زا می باشند.
۳- گرزه مار (macrovipera lebetina)
تیره: مارهای زهرآگین
گرزه مار معروف به گل گز، افعی خاتونی، افعی داوودی، افعی سیاه و افعی سلیمانی بزرگ ترین افعی ایران و از سمی‌ترین مارهای سمی ایران محسوب می شود و می توان در همه مناطق ایران این مار را مشاهده کرد.
این مار پوزه ای گرد، گردنی کاملاً مشخص و سر مثلثی شکل با پولک‌های ریز داشته و مردمک چشم آنها عمودی می باشد. سطح پشتی آنها تیغه‌دار بوده و رنگ بدن شان بیشتر خاکستری روشن یا تیره یا نقره ای متمایل به سیاه می باشد. حداکثر طول این مارها ۱۶۸ سانتی متر و طول دم آنها ۲۰ سانتی متر می باشد.
- تغذیه
مارمولک‌ها، موشها، گنجشک‌ها و تخم پرندگان
- زیستگاه
مناطق کوهستانی، لای سنگ ها و بوته‌ها و علفزارها
- انتشار جغرافیایی
قبرس، جزایر دریای مدیترانه، شمال آفریقا، خاورمیانه، کشمیر، افغانستان، بلوچستان، ترکیه، عراق و ایران
- پراکندگی در ایران
آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، زنجان، مرکزی ، تهران، کردستان، همدان، لرستان، کرمانشاه، خوزستان، اصفهان، فارس، گیلان ، مازندران ، گلستان ، خراسان ، سمنان، قزوین ، قم و چهارمحال بختیاری
- تولید مثل
تخم گذار بوده و تا ۳۵ تخم در تابستان می گذارد.
۴- افعی زنجانی (vipera albicornuta)
تیره: افعی ها
این مار پوزه ای گرد داشته و در سطح فوقانی سرش پولک های تیغه دار دارد. مردمک چشم او عمودی بوده و به افعی دماوند و افعی تکابی شباهت زیادی دارد. رنگ بدن او قهوه ای روشن، خاکستری تیره یا خاکستری متمایل به سیاه بوده و در پشت خود ردیفی از خال های گرد روشن متمایل به قرمز آجری دارد. همچنین این گونه از مارهای سمی ایران در شکم خود خال های ریز خاکستری تیره متمایل به سیاه دارند و حداکثر طول بدنشان ۸۲ سانتی متر بوده و طول دمی برابر با ۵ سانتی متر دارند.
- تغذیه
موش ها و مارمولک ها
- زیستگاه
مناطق ییلاقی، مناطق کوهستانی، علفزارها و زیر تخته سنگ ها
- انتشار جغرافیایی
مناطق شمالی ایران در قسمت های مختلفی از سلسله جبال البرز و مناطق شمالی کوه های زاگرس
- پراکندگی در ایران
استان های گیلان، زنجان، آذربایجان شرقی، قزوین
- تولید مثل
۳ تا ۸ نوزاد در فصل تابستان
۵- افعی شاخدار (pseudocerastes fieldi)
تیره: گرزه‌ماران
افعی شاخدار و گرزه‌مار خیلی شبیه به هم بوده و تنها فرقی که باهم دارند این است که افعی شاخدار دو برآمدگی بالای چشمان خودش دارد. طول این گونه از مارهای سمی ایران حدود ۱۲۰ سانتی متر و حتی گاهی اوقات تا ۱۸۰ سانتی متر نیز می رسد. افعی شاخدار ماری بسیار خطرناک و عصبی است که با صدای هیس هیس ابراز وجود می‌کند، سم این مار مانند دیگر افعی‌ها روی خون اثر گذاشته و به سرعت سبب مرگ قربانی می‌شود.
بدن این مار سمی به رنگ شنی، زرد قهوه ای یا خاکستری بوده و در بدنش ۴ تا ۶ سری خال قهوه ای و در پشت چشم ها و در دو طرف قسمت خلفی سر نیز دو خط قهوه ای تیره دارد. رنگ سطح شکمی او سفید متمایل به زرد بوده و انتهای دم که ۸ سانتی متر است، گاهی سیاه رنگ می باشد. این افعی مانند مار جعفری از پهلو و به صورت حلقه حلقه حرکت می کند.
- تغذیه
مارمولک ها و جوندگان
- زیستگاه
مناطق شنی و صحراها
- انتشار جغرافیایی
شبه جزیره عربستان، کویت، عراق، سوریه، اردن و جنوب غربی ایران
- پراکندگی در ایران
شهرستان بافق استان یزد، سرباز استان سیستان و بلوچستان و الباجی نزدیک به اهواز در استان خوزستان
- تولید مثل
تعداد نوزادان نامعلوم
افعی شاخدار عربی (Cerastes gasperettii)
از زیباترین افعی های شاخدار در جهان بوده که در ایران فقط و فقط در شنزارهای استان خوزستان وجود دارد. این افعی میلیون ها سال است که در این استان زیسته و نسل خود را حفظ کرده است ولی اکنون بخاطر مالچ پاشی در ایران شدیداً در معرض خطر انقراض قرار دارد. کارشناسان زبده ایرانی می گویند هنگام مالچ پاشی، این افعی ها و سایر گونه های موجود در این استان خواب هستند. برخی دیگر از همین کارشناسان می گویند این مارها نیش می زنند و چه بهتر منقرض شوند!!!
جالب است در خوزستان هر جا بخواهند مالچ پاشی کنند می گویند آنجا نه گیاهی وجود دارد و نه جانوری و بعد از اینکه معلوم شد که واقعیت را نگفته اند می گویند اشتباه کردیم!!
۶- کفچه مار (Central Asian cobra)
تیره: کفچه‌ماران
کفچه مار به کبرای آسیای مرکزی معروف است. حداکثر طول این گونه از مارهای سمی ایران ۱۶۵ سانتی متر بوده و دمی به طول ۲۷ سانتی متر دارد. مردمک چشم گرد و متمایل به بیضی، گردن به شکل کفچه که ۱ پولک جلو چشمی و ۳ پولک عقب چشمی دارد. بدن این مار به رنگ زرد تیره یا قهوه ای کم رنگ و قهوه ای تیره یا خاکستری متمایل به سیاه می باشد و هیچ خال یا نقش مشخصی روی بدن خود ندارد. نوزادان این مار سمی حلقه‌های تیره رنگ در سرتاسر بدن شان دارند.
- تغذیه
قورباغه‌ها، موشها، پرندگان کوچک، جوندگان، مارمولک ها و تخم پرندگان
- زیستگاه
صخره‌ها، لای سنگ ها، بوته‌ها، علفزارها
- انتشار جغرافیایی
مناطق مجاور دریای خزر، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، افغانستان، ایران، کشمیر، پنجاب، شمال و شمال شرقی بلوچستان
- پراکندگی در ایران
استانهای خراسان، مازندران، گلستان و سمنان
- تولید مثل
تخمگذار بوده و در تابستان ۸ تا ۱۲ تخم می گذارد.
جلوگیری از مارگزیدگی
- مطالعه درباره‌ی منطقه و کسب اطلاعات در مورد مارهای موجود در آن منطقه و محل استراحت آنها و دوری از آن محل ها
- ایجاد سر و صدا با یک تکه چوب
- بلند کردن کامل پاها از روی زمین هنگام قدم زدن (پاهای‌تان را روی زمین نکشید تا اگر ماری در آن حوالی پنهان شده بود غیرعمدی لگدش نکنید)
- بستن زنگوله به کوله پشتی یا خواندن آواز در جاهایی که احتمال حضور مار وجود دارد.
- پوشیدن کفش ساقه بلند
- حفظ فاصله ۱ متری یا بیشتر در صورت مشاهده مار
- عدم شوخی و سر به سر گذاشتن با مار و ریسک نکردن بر سر زندگی
- بهتر است بدانید مارها در ۵ ثانیه‌ی اول حالت تدافعی به خودشان می‌گیرند.
کمک های اولیه برای درمان مارگزیدگی
چون مارگزیدگی(به انگلیسی: Snakebite) هر منطقه و ناحیه ای خاص آن منطقه جغرافیایی می باشد، برای اینکه از نحوه کمک های اولیه بهتر اطلاع پیدا کنید توصیه ما به شما این است که با مقامات و مسئولین آن منطقه از جمله سازمان های بهداشتی, دامپزشکی, مراتع و جنگل بانی و … تماس بگیرید و سعی کنید از آنها کمک و راهنمایی بخواهید.
- حفظ آرامش فردی که مار نیشش زده یا کسی که همراه فرد مارگزیده است
- دور شدن سریع از مار (مارها می‌توانند تا تمام شدن زهرشان، چندین قربانی را هم نیش بزنند)
- تماس با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس
- درآوردن جواهرات و لباس‌های تنگ قبل از ورم کردن جای نیش ورم کند (تنگی لباس یا انگشتر باعث تورم اندام شده و در نتیجه جریان خون به آن ناحیه را قطع می کند)
- نگه داشتن محل گزیدگی پایین‌تر از سطح قلب
- پاک کردن و پوشاندن محل نیش با دستمالی تمیز و خشک
- خودداری جدی از باز کردن زخم، مکیدن سم، شریان بند یا گذاشتن یخ (آنچه در فیلم ها می بینید را باور نکنید، مکیدن سم از محل نیش خطرناک‌ترین کار ممکن است چون با این کار سم به بدن شما هم نفوذ کند)
- عدم نوشیدن الکل یا کافئین (چون با گشاد کردن عروق، سرعت جذب سم را افزایش می‌دهند)
- به خاطر سپردن خصوصیات ظاهری مار در صورت امکان، هرچند کار سختی است (برای انتخاب پادزهر)
- بردن فرد مارگزیده به بیمارستان حتی اگر فکر می کنید که مار سمی نبوده (ممکن است تشخیص اشتباه داده باشید)
پایان شوم مارهای سمی ایران توسط مؤسسه رازی
اولین بار در سال ١٣۴٨ بود که مؤسسه رازی موفق به ساخت پادزهر شد. بعد از آن شکارچیان مار با انبوهی از مارها و عقرب‌های صید شده به این مؤسسه مراجعه کرده و از راه صید و فروش این مارها به این جنایت گاه تا به امروز گذران زندگی می کنند. این مؤسسه با قیمت ناچیزی مارهای کبری و افعی های صید شده بومی ایران را از این صیادان خریده و پس از این که سم گیری از این جانوران سمی انجام شد و آنها دیگر هیچ کارآیی برای مؤسسه ندارند به کوره های آتش انداخته می شوند تا پایان شوم زندگی خود را در آتش تجربه کنند. البته مؤسسه رازی این موضوع را تکذیب کرده و بیان می کند که در آزمایشگاه‌های این مؤسسه نه تنها مار بلکه سایر حیوانات آزمایشگاهی مثل موش، خرگوش، رتیل، همستر، خوکچه هندی و حتی اسب‌ها بعد از مرگ شان ابتدا منجمد می شوند و سپس برای اینکه به صورت بهداشتی دفع شوند، پسماند آنها سوزانده می‌شود. آنها ادعا دارند این امر کاملاً قانونی می باشد.
متأسفانه زهرگیری از مارها برای تولید پادزهر هنوز هم در بسیاری از مناطق جهان از جمله ایران رایج است و این عمل منسوخ شده و غیر اخلاقی، دیگر در علم امروزی جایگاهی ندارد.
خیلی مفید وعالی بود👌اگر ممکنه در کارهای بعدی هر خانواده از این مارها رو به شکل کامل معرفی کنید مثلا یه متن کامل از تمام انواع کبری ها یا یه متن کامل از تمام گونه های افعی ها،که مخاطب با خوندنش حد اقل یه اطلاعات کاملی درباره یک خانواده از این جانوران شگفت انگیز دستش بیاد
من خودم متولد سال مارم و شیفته این جانوران هستم
ممنون از زحماتتون✋
من از مار ها خوشم میاد وخیلی دوسشون دارم .
ای برای من سوال / چگونه مارها پوست اندازی میکنند
با سلام.
دلیلی که من درباره مار های ایرانی جستجو میکنم برمیگرده به حدوداً ۱۵ سال قبل که اون موقع ما در شهرآباد کرج ساکن بودیم و اونجا به گفته خیلی از بومی ها، یه مار غول پیکر و قوی زندگی میکرد بین باغ های اون منطقه که حتی چندین شاهد هم وجود داشت که تجربیات خود شونو از دیدن اون جانور بزرگ می گفتن!
اما چیزی که برای من جالبه اینه که مگه ما توی ایران گونه ای از پایتون یا حتی آناکوندا داریم؟!
سلام عالی بود
من قم زندگی میکنم انواع مارهای خطرناک و جذاب اینجا در کویر وجود دارد .
جالبه بدونید در قم روستایی وجود داره بنام خاوه که بیش از پنجاه گونه مار داره
خب برای تولید پادزهر چه روشی جز شکار مار وجود داره؟
سلام خسته نباشید ممنون ازحماتتان لطفا راهنمایی کنید اگر درجایی بودیم تنها و دسترسی به پزشک وبیمارستان نداشتیم چه کار کنیم تا زهر پیشروی نکند تا بتوانیم خودمان را به پزشک برسانیم ممنون
سوالات کاربران خیلی جالب و مهم است کجا می توانیم به جوابی که از سوی شما عزیزان بدان ها پاسخ داده می شود دست یافت.در ضمن من از کشاورزان و چوپان های بسیاری در ایران شنیده ام که مارهای زهری و سمی ایران کوچک و نازک و طول آنها به یک متر نمی رسد آیا این مطلب صحیح می باشد یانه…لطفا پاسخ دهید.